Zeszyt 1 (671) – tom 176 – Sztuka religijna

styczeń – luty 2021

SPIS TREŚCI

Słowo wstępne opata Opactwa Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny na Syjonie w Jerozolimie archimandryty Bernarda Marii Altera OSB

Eugeniusz Sakowicz
Wprowadzenie

Ks. Marek Ławreszuk
Sztuka prawosławna
Artykuł przedstawia sztukę prawosławną. Określa jej granice, charakteryzuje elementy i próbuje odpowiedzieć na pytania dotyczące stawianych jej celów. Poszczególne przykłady sztuki sakralnej są analizowane w kontekście teologii i nauczania Kościoła prawosławnego.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Dariusz Klejnowski-Różycki
Soborowe nauczanie o sztuce
Sztuka kościelna w chrześcijaństwie nie jest sprawą fakultatywną, ale wyrazem dogmatu o Wcieleniu Boga w Jezusie Chrystusie. W swej historii Kościół wypowiedział się w czterech soborach ekumenicznych na temat sztuki kościelnej, jej znaczenia, formacji artystów, kapłanów w sprawach obrazu. Nauka soborów ma swój rozwój: najpierw odpowiada na pytania w ogóle o możliwość tworzenia obrazów, następnie o to, jakie obrazy mogą znajdować się w kościele, kto je może tworzyć, oraz o odpowiedzialność pasterzy za prawidłowe powiązanie obrazu z liturgią. Ostatecznie można odtworzyć pełną naukę soborów odnośnie do wykształcenia i formacji artystów (ikonografów), opieki duchowieństwa nad artystami i sztuką kościelną, oraz tworzenia instytucji kształcących artystów i księży. Z nauki soborów wyłaniają się treści, nadające wielkie znaczenie sztuce kościelnej oraz o konieczności recepcji tego nauczania w codziennym życiu lokalnych Kościołów.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Marek SAJ CssR
Sztuka sakralna w prawodawstwie Kościoła katolickiego. Zarys problematyki
W artykule zaprezentowano najważniejsze dokumenty Kościoła powszechnego i Kościoła w Polsce dotyczące sztuki sakralnej. Zbiór ten jest o wiele bogatszy, wymagający osobnego, bardziej dogłębnego zbadania. Wówczas jeszcze lepiej niż w niniejszym zarysie tej problematyki uwidoczniłaby się wartość sztuki sakralnej dla działa ewangelizacji i troska o nią przełożonych kościelnych.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Paweł Sokołowski
Piękno jako argument za istnieniem Boga według Listu do artystów św. Jana Pawła II
Piękno stanowi dziś kategorię dyskusyjną. Z jednej strony niszczy je rozwój cywilizacyjny, z drugiej – ludzką wrażliwość na piękno zaciera jego banalizacja i zjawisko kiczu. W podjętym artykule wskazano, że w Liście do artystów św. Jan Paweł II traktuje piękno jako swoisty argument za istnieniem Boga. Ojciec Święty wpisuje się tu w długą tradycję teologiczną, sięgającą Pisma Świętego (m.in. biblijnych Psalmów oraz Księgi Mądrości), Ojców Kościoła, a także średniowiecznych teologów (zwłaszcza św. Tomasza z Akwinu). Do tej tradycji nawiązuje współczesna teologia fundamentalna, która formułuje argument z piękna, zwany kalonicznym, wskazujący na istnienie Boga oraz wiarygodność Bożego objawienia. W artykule podkreślono zwłaszcza papieskie rozumienie piękna, a także wskazany przez Ojca Świętego walor motywacyjny argumentu z piękna. Wskazano też, że współcześnie trzeba mówić, iż między pięknem a dobrem nie ma opozycyjności, a ponadto należy akcentować piękno duchowe, czyli świętość.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Henryk Nadrowski MIC
Konteksty sacrum kościelnego
Przed czytelnikiem jawi się swoista triada wokół sacrum kościelnego: tekst, kontekst i podtekst. Tekst to po prostu treść, przekaz, przesłanie konkretnego dzieła architekturoplastyki sakralnej. Rzeczą zasadniczą jest zawartość merytoryczna i zarazem ikonologiczna oraz teologiczna danej realizacji, by stworzyć integralną i konsekwentną czasoprzestrzeń sakralną. Komunikatywna treścioforma powinna jednocześnie być zgodna z doktryną i dogmatem Kościoła, a zarazem inspirować do refleksji, medytacji, modlitwy czy sprawowania liturgii. Kontekst jest dookreśleniem, wyjaśnieniem, interdyscyplinarnym uzasadnieniem danego przekazu. Właściwie dotykamy tu różnych kontekstów, które są „wspólnym mianownikiem” sakralnego charakteru danego obiektu kościelnego. Bezsprzecznie wyznacznikiem kreacji i percepcji jest konkretny czas, bliższe i dalsze otoczenie przestrzenne i krajobrazowe. Fundamentalne znaczenie ma szeroko pojęty kontekst osobowy. Dotykamy tu również kwestii kosztów związanych z budową, ale też z użytkowaniem. Choć dzieło powinno wyrażać swoją epokę, to jednak powinno zarazem zachować oryginalność. Na szczególną uwagę zasługuje kontekst teologiczny i liturgiczny. Wraz z tym odkrywamy kontekst ikonograficzny i przede wszystkim – ikonologiczny. Konsekwencją tegoż ma być dążenie do harmonijnej symbiozy i czytelnej jedni, której efektem ma być ukazanie wartości danego dzieła oraz jego integralnego sensu.
Wreszcie podtekst to szeroka, wielowątkowa reinterpretacja i percepcja. Chodzi tu głównie o dostrzeżenie efektu końcowego, czyli niejako epilogu danego dzieła. Nas tu interesują działania i zjawiska głównie przestrzenne i plastyczne. Dość często następuje komentowanie skojarzeniowe, pozbawione jakichkolwiek argumentów rzeczowych oraz podstaw źródłowych.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Andrzej Kowalski CssR
O potrzebie piękna w kościelnym wnętrzu. Kilka nienaukowych refleksji
Autor w krótkim zarysie, na bazie również własnych doświadczeń z architekturą sakralną, podejmuje ważny temat piękna i brzydoty współczesnych kościołów. Próbuje uzasadnić konieczność istnienia piękna we wnętrzu sakralnym. Z drugiej strony również podejmuje się próby wytłumaczenia jego braku w wielu współczesnych polskich świątyniach. Temat piękna w przestrzeni sakralnej podejmowało i omawiało już wielu autorów w sposób dużo obszerniejszy i wnikliwszy. Autor odwołując się w niniejszym zarysie do niektórych, i stawiając pytanie o przyszłość, próbuje zachęcić do pochylenia się nad tym ważnym zagadnieniem w życiu Kościoła. Maj nadzieję, że wspólna refleksja przyniesie w przyszłości owoc w postaci pięknych kościołów, na miarę dawnych gotyckich katedr.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Paweł Szczepaniak
„Nowi święci” jako wytwór kultury masowej
Wraz z powojennym bumem ekonomicznym dochodzi powstania w Wielkiej Brytanii nurtu Pop Art, którego twórcy staną się krytykami hedonistycznego nastawienia społeczeństwa amerykańskiego. Galerie Nowego Kontynentu, do tej pory zarezerwowane dla określonego typu sztuki, zostaną wypełnione przedmiotami powszechnego użytku okrzykniętymi dziełami sztuki a sami artyści pod wpływem kina i telewizji na płótnach przedstawiają nie bohaterów narodowych, mitycznych herosów lub chrześcijańskich świętych, lecz gwiazdy srebrnego ekranu. To one staną się „nowymi świętymi” współczesnej cywilizacji owładniętej wizją dobrobytu, sławy i szybkiego sukcesu. W atmosferze zmian zachodzących w społeczeństwie, papież Paweł VI w przemówieniach skierowanych do świata kinematografii porusza problem moralności i siły oddziaływania na społeczeństwo idoli i reklam, które są również inspiracją dla Pop Art.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Norbert Mojżyn
Komunikacja medialna i artystyczna Kościoła katolickiego w warunkach dystansu społecznego i strachu wywołanego pandemią
Artykuł podejmuje zagadnienie znaczenia komunikacji wizualnej w budowie komunii duchowej w Kościele katolickim w warunkach pandemii Covid 19. Zauważa się pewne podobieństwa w funkcjonowaniu komunikacji wizualnej opartej na współczesnych technologiach z działaniem tradycyjnych obrazów religijnych. Wspólnym mianownikiem wydaje się być zaangażowanie mechanizmów obronnych, które neutralizują strach i skracają dystans społeczny wywołany pandemią.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Cyprian Janusz Moryc OFM
Doświadczenie ikony. Kurs pisania ikon dla sióstr klauzurowych
Celem artykułu jest analiza sposobów nauczania unikalnej sztuki pisania obrazów religijnych, określanych w terminologii kościelnej i artystycznej mianem ikona. Autor posłużył się metodami stosowanymi w badaniach interdyscyplinarnych, przede wszystkim ankiety i wywiadu, analizy literatury przedmiotowej oraz analizy stylistycznej i ikonograficznej. Program zajęć kursu zdecydowanie przekroczył propozycje innych ośrodków pozaakademickiej edukacji artystycznej. Kursanci otrzymali dogodne zaplecze techniczne i profesjonalne narzędzia. Zajęcia prowadził zespół doświadczonych instruktorów malarstwa ikonowego. Towarzyszyli im specjaliści różnych dyscyplin teoretycznych: teolodzy, liturgiści, muzycy, historycy sztuki. Kurs miał interdyscyplinarny charakter, odpowiadający specyfice ikony, którą rozpatruje się w złożonym kluczu teologii, ikonografii, historii sztuki, filozofii oraz znajomości technik malarskich. Dynamikę edukacyjną wzmacniały zajęcia terenowe, liturgiczne celebracje oraz spotkania z ludźmi sztuki. Analiza napisanych przez siostry ikon ukazuje wysoką kulturę obrazu i szczere zaangażowanie. W dorobku mniszek brak dzieł beznamiętnych; ikony wyróżnia znamię intensywnej religijności. Wyniki analizy nadają się do celów dydaktycznych. Bogata paleta rozwiązań praktycznych i teoretycznych przedstawiona w artykule może inspirować szkoły ikony. Konkluzje opracowania są podstawą dla dalszych badań edukacji pozaakademickiej. Płynące z analizy wnioski będą także przydatne w badaniach nad działalnością zakonów oraz kulturą religijną w Polsce.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie

Studia i refleksje

Angelika Wiech
Funkcjonowanie państwowych domów opieki dla osób starszych sprawy kościelne i duszpasterskie
Obecne starzejące się społeczeństwo stawia młodszym pokoleniom wyzwanie zapewnienia godności seniorom w ich końcowym etapie życia. Artykuł jest próbą ukazania funkcjonowania państwowych domów opieki, przede wszystkim pod kątem prawnym i praktycznym. Placówki te zostały powołane w celu zaspokajania podstawowych potrzeb osób starszych. Niezwykle ważna kwestią jest całościowa opieka nad seniorem oraz indywidualizacja programów terapeutycznych dostosowanych do każdego pensjonariusza. Treści przedstawione w artykule przybliżają życie toczące się w domach opieki oraz ukazują prawne rozwiązania wspierające seniora także przed umieszczeniem go w placówce. Są one pewnego rodzaju receptą na dobrze przeżytą starość dla tych, którzy wymagają profesjonalnej pomocy opiekuńczej.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie

Sprawy kościelne i duszpasterskie

Człowieka nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa (materiały liturgiczne)

Przegląd bibliograficzny

Stanisław Jankowski, Życie codzienne w Piśmie Świętym. Środowisko – Religia – Kultura, Warszawa 2020 – ks. Wojciech Hanc
Paweł Szuppe, Nowe ruchy religijne z perspektywy teologiczno-duszpasterskiej Kościoła katolickiego, Lublin 2017 (Religie świata – Świat religii, t. 20) – Radosław Broniek OP
Eryk Kowalczyk, Wybrana korespondencja polskich wydziałów teologicznych i innych instytucji naukowych z księdzem profesorem Ireneuszem Werbińskim, Warszawa 2019 – Jacek J. Mrozek
Janusz Mariański, Moi wielcy mistrzowie i nauczyciele w socjologii religii i socjologii moralności, Toruń 2020 – Marek Marczewski